પ્રધાનમંત્રી કૃષિ સિંચાઈ યોજના | Pradhan Mantri Agricultural Irrigation Scheme

   

પ્રધાનમંત્રી કૃષિ સિંચાઈ યોજના

                                      યોજના અંતર્ગત “પર ડ્રોપ ક્રોપ’ માટે સૂક્ષ્મ સિંચાઈ પધ્ધતિથી કુલ પિયત વિસ્તારમાં  કડી રૂપ બને છે .પાણી વિતરણ વ્યવસ્થા મજબુત બને છે.પાણી વપરાશની કાર્યક્ષમતા વધે છે .પાક ઉત્પાદકતા વધે છે અને ખેતી ખર્ચ ઘટે છે.રોગ અને જીવાતથી થતું નુકસાન ઘટે છે.ઘટકનું નામઅમલીકરણ કરનાર વિભાગ નર્મદા, વોટર   અને કલ્પસર વિભાગ કૃષિ અને સહકાર વિભાગ રૂરલ ડેવલપમેન્ટ , મનરેગા.

યોજનાનો ઉદેશ્ય:

"જલ સંચય’ અને "જલ સિંચન' દ્વારા વરસાદી પાણી ઉપયોગ કરી ને જળ સંરક્ષણ અને ભૂગર્ભ જળ રિચાર્જ સંવર્ધન તથા વોટરશેડ વિકાસ જેવા કામો દ્વારા જળ સંપત્તિનો મહત્તમ ઉપયોગ કરવો.

વરસાદ પર નોંધપાત્ર કારણે બીન પિયત વિસ્તારમાં ખેતી અતિ જોખમકારક અને ઓછી વ્યવસાય બની રહેલ છે. સંજોગોમાં. અનુભવ સાથે રક્ષણાત્મક સિંચાઇ ટેકનોલોજી અને  ઉત્પાદકતા વૃદ્ધિ તરફ દોરી જતાં ઇનપુટ્સ દ્વારા સૂક્ષ્મ સિંચાઈ ને લોકપ્રિય કરી વધુ ઉત્પાદક વધુ આવક દ્વારા ગ્રામીણ વિકાસ હાંસલ કરવો .

પાત્રતા ના ધોરણો રાજ્ય દ્વારા તમામ જિલ્લાઓના ઇરીગેશન  તૈયાર કરવાના રહે છે અને તે મુજબ રાજ્યનો સ્ટેટ ઇરીગેશન પ્લાન તૈયાર આ યોજના માટે યોગ્યતા/લાયકાત સિધ્ધ થાય છે.

યોજનાના ફાયદા

અમલીકરણ કરતી કચેરી/એજન્સી/સંસ્થા આ યોજના હેઠળ નીચે મુજબના ઘટકો છે.આ યોજના અંતર્ગત ‘પર ડ્રોપ મોર ક્રોપ’ સહકાર વિભાગ, સચિવાલય, ગાંધીનગર હસ્તક કામગીરી છે અને પર ‘પર ડ્રોપ મોર ક્રોપ’ ઘટક માટેની અમલીકરણ એજન્સી ગુજરાત ગ્રીન રિવોલ્યુષણ કંપની લી., વડોદરા છે.રાજ્ય દ્વારા તમામ જિલ્લા ઇરીગેશન પ્લાન (DIP) તૈયાર કરી તેને સ્ટેટ લેવલ  કમિટી માં મંજૂર કરવાનો રહે છે.આ યોજના હેઠળ ‘પર ડ્રોપ મોર ક્રોપ” ઘટક માટે સૂક્ષ્મ સિંચાઈ પધ્ધતિ લાભ મેળવવા માટે ગુજરાત ગ્રીન કંપની , વડોદરા ને ખેતીને લગતા કાગળો સહિત અરજી કરવાની રહે છે.

પ્રધાનમંત્રી કૃષિ સિંચાઈ યોજના :-

           પ્રધાનમંત્રી કૃષિ સિંચાઈ યોજના (PMKSY) ભારત સરકાર દ્વારા શરૂ કરવામાં આવેલી એક મહત્વપૂર્ણ યોજનાઓમાંની એક છે, જેનું મુખ્ય ઉદ્દેશ ખેતી માટે પાણીની ઉપલબ્ધતા વધારવી અને કૃષિ ક્ષેત્રમાં નમી રહેલા પિદા પ્રત્યે રાહત પુહોચાડવી છે. કૃષિ માટે પાણી એ એક મહત્વપૂર્ણ સંસાધન છે અને ભારતના વિવિધ વિસ્તારોમાં પાકોને પૂરતો પાણી મળતા નથી, જેના પરિણામે કૃષકોએ અદ્યતન સિંચાઈ સુવિધાઓ માટે દાવાથી આગળ વધવું પડતું હતું.

               આ યોજનાનું આરંભ 1 જુલાઇ, 2015 ના રોજ પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. આ યોજના હેઠળ વિવિધ પ્રકારના પાણી પૂરવઠા અને સિંચાઈના વિકલ્પોને વિસ્તાર કરવામાં આવ્યું છે, જેથી ખેડૂતોને સમયસર અને પુરતા પ્રમાણમાં પાણી મળી શકે અને પાકોના ઉત્પાદનને વધારવા માટે પરિસ્થિતિ અનુકૂળ બને.

યોજનાનું ઉદ્દેશ:-

              પ્રધાનમંત્રી કૃષિ સિંચાઈ યોજના (PMKSY)નો મુખ્ય ઉદ્દેશ ખેડૂતોને નિયમિત અને કૂણકોથી મુક્ત સિંચાઈ સુવિધાઓ પૂરી પાડવાનો છે. આ યોજના હેઠળ, કૃષિ ક્ષેત્ર માટે લાંબા ગાળાના સમય માટે પાણીના સ્ટોરેજ અને વિતરણ વ્યવસ્થાઓ માટે કામગીરી કરવામાં આવે છે.

પ્રધાનમંત્રી કૃષિ સિંચાઈ યોજનાનું મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય:-

1. શૌચાલય સિંચાઈ સુવિધાઓનું વિસ્તરણ: દેશના વિવિધ વિસ્તારોમાં યોગ્ય અને આરોગ્યપ્રદ સિંચાઈ સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ કરાવવી.

2. વરસાદ પર આધારિત સિંચાઈ પ્રક્રિયાને દૃઢ બનાવવું: જે જમીનમાં કુદરતી વરસાદ પર આધાર રાખે છે, ત્યાં સિંચાઈ માટે મજબૂત ઈન્ફ્રાસ્ટ્રકચર પૂરો પાડવું.

3. વાવણી માટે પાણી પૂરું પાડવું: ખેડૂતોને પાકોને પલળીને જરૂરિયાત માટે પાણી ઉપલબ્ધ કરાવવું.

4. શિક્ષણ અને માર્ગદર્શન: ખેડૂતોને સિંચાઈ માટે નવા ટેક્નોલોજી અને અભિગમો વિશે સમજાવવું અને તાલીમ આપવી.

યોજનાની ઘટકો:-

પ્રધાનમંત્રી કૃષિ સિંચાઈ યોજના ત્રણ મુખ્ય ઘટકો પર આધારિત છે, જે આ યોજના માટે અભિગમો અને કાર્યક્ષેત્રનું નિર્માણ કરે છે:

1. કંપનીજ યોજના (Har Khet Ko Pani): આ યોજનામાં મુખ્યત્વે સિંચાઈ માટે પાણી પહોંચાડવાના છે. આ માટે, નદીના વહીવટના મુદ્દાઓને સંબોધી શકે છે, તેમજ દેશમાં વ્યાપક પાણી સંરક્ષણ અને વ્યવસ્થાપનની રણનીતિઓ તૈયાર કરવામાં આવે છે.

2. ઉચ્ચ સંગ્રહ ક્ષમતા (Per Drop More Crop): આ વિભાગમાં વધુ કાર્યક્ષમ અને ટેક્નોલોજીકલ સિંચાઈ ઉપકરણો ધરાવવી, જેમ કે માઇક્રો સિંચાઈ સિસ્ટમ્સ, ડ્રિપ સિંચાઈ અને ફોગ સિંચાઈ વગેરે. આ કાર્યને વધુ કૃષિ ઉત્પાદન માટે મહત્વપૂર્ણ ગણવામાં આવે છે.

3. વિશ્વસનીય પાણી સંરક્ષણ (Enhancing Water Use Efficiency): અહીં મુખ્યત્વે તેવા ઉપકરણોની સ્થાપના કરવાની યોજના છે, જે વધુ પાણી અને કૃષિ ઉત્પાદનો માટે યોગ્ય રીતે પાણી આપે છે.

પ્રથમ પદે વિશિષ્ટ કાર્યો:-

1. સંચાર અને સંગ્રહ માટે નવી તકનીકો: દરેક રાજ્યમાં વિસ્તૃત પાણી સંગ્રહ સુવિધાઓ સ્થાપિત કરવા માટેની એક કાર્યપ્રણાળી બનાવવી, જેમ કે નદીઓની જળસંચય ક્ષમતા વધારવી.

2. એફફેક્ટિવ સિંચાઈ મેડિયાની સ્થાપના: વિવિધ ભાગોમાં શ્રેષ્ઠ સિંચાઈ પદ્ધતિઓના અનુકરણ માટે સ્કીમોને અમલમાં લાવવી.

3. આધુનિક સિંચાઈ પદ્ધતિઓ માટે ટ્રેનિંગ અને માર્ગદર્શન: ખેડૂતોને શ્રેષ્ઠ સિંચાઈ પદ્ધતિઓમાં તાલીમ આપવી.

પ્રોજેક્ટ્સ અને કાર્યક્ષેત્ર:-

             પ્રધાનમંત્રી કૃષિ સિંચાઈ યોજના હેઠળ અનેક મહત્વપૂર્ણ પ્રોજેક્ટ્સ ચાલી રહ્યા છે. વિવિધ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં સિંચાઈ અને પાણીની સુવિધાઓ વધારવા માટે આ યોજના દ્રારા હોટ સ્પોટ્સ પસંદ કરવામાં આવ્યા છે. આમાં મુખ્યત્વે તેવા પ્રોજેક્ટ્સનો સમાવેશ થાય છે, જે પંપ હાઉસેસ, રુટ વોટર, અને વધુ કાર્યક્ષમ સિંચાઈ વ્યવસ્થાઓ તૈયાર કરે છે.

યોજના માટે ફંડિંગ અને ફાયદા:-

આ યોજના માટે વિવિધ કેન્દ્ર સરકાર અને રાજય સરકારો સંયુક્ત રીતે ફંડ્સ પૂરી પાડે છે. ખેડૂતો અને સહકારી મંડળોને પણ આ યોજનામાં સામેલ થવા માટે પોષણ આપવામાં આવે છે.

ફાયદાઓ:-

1. જમીનની ઉપજને વધારવી: સિંચાઈ સુવિધાઓ વધારવાથી પાકો માટે પાણી સરળતાથી ઉપલબ્ધ થશે, જેના કારણે ખેડૂતો વધુ ઉત્પાદન મેળવી શકશે.

2. ખેતી માટે ઇન્ફ્રાસ્ટ્રકચર સુધારવો: આ યોજના હેઠળ, કૃષિ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રકચરના વિસ્તરણને પ્રોત્સાહન મળે છે.

3. સૌલત અને ખૂણાની કામગીરીમાં સુધારો: આ યોજનાથી ખૂણાની સિંચાઈ સુવિધાઓ સરળ અને સુલભ બનશે.

ચિંતાઓ અને પડકારો

1. પાણીના સ્ત્રોતોની ઉપલબ્ધતા: કેટલાક વિસ્તારોમાં પાણીના સ્ત્રોતો ઓછા હોઈ શકે છે, જે સિંચાઈ માટે પડકાર બની શકે છે.

2. ખેતીના મિકેનાઇઝેશનનો અભાવ: ઘણા ખેડૂતો પાસે સિંચાઈ માટે જરૂરી મશીનો અને ટેક્નોલોજી ઉપલબ્ધ નથી, જેના કારણે તેમની ઉપજ પર અસર પડે છે.

3. સંકલન અને એકતા: રાજ્ય અને કેન્દ્ર સરકાર વચ્ચે કામના વિભાજન અને કાઉનસિલિંગની પ્રકિયા મોટું પડકાર બની શકે છે.

સમાપ્તિ:-

        પ્રધાનમંત્રી કૃષિ સિંચાઈ યોજના એ એક વ્યાપક અને મહત્વપૂર્ણ યોજના છે જે આર્કિટેક્ચર, ટેક્નોલોજી, અને કૃષિ વિસ્તારોમાં પાણી વ્યવસ્થાપનને સુધારવા માટે રચાઈ છે. આ યોજના હેઠળ, ભારતના ખેડુતોને સિંચાઈની યોગ્ય સુવિધાઓ પ્રદાન કરીને ખેતીના ઉત્પાદનને વધારવામાં અને ખેતરોના યોગ્ય રીતે સંચાલન કરવામાં મદદ મળશે.

આ યોજના એ મુખ્યત્વે ખેડૂતો માટે એક મજબૂત સંરક્ષણ અને આયોજક છે, જેમાં ખેડૂતોના જીવન સ્તર સુધારવા અને ભારતની કૃષિ ઉદ્યોગને દ્રષ્ટિની અપગ્રેડ માટે મોટા સ્તરે કામ કરવાનો આશાવાદ છે.